کارکرد بینامتنی متون عربی در نثر مرزبان نامه

کارکرد بینامتنی متون عربی در نثر مرزبان نامه چکیده در دهه‏های اخیر گرایش‏های مختلفی در نقد ادبیّات در غرب رواج یافت، که ساختار نقد قدیم را متحوّل کرد و منجر به پیدایش نظریات مختلفی در این زمینه گردید. یکی از این نظریات که در اواخر دهه‏ی شصت مطرح شد، نظریه ی بینامتنی است. این نظریه زاییده‏ی افکار و نظریات گوناگونی است که زبان شناسان، ساختارگرایان و صورت گرایان ارائه داده‏اند،و به ارتباط و تعامل بین متون می پردازد. این نظریه بر ضرورت وجود روابط بین متون تأکید دارد و وجود این رابطه ها را سبب معنا دار بودن یک متن می داند. و اصولاً یک متن جدید را زاییده‏ی متون قدیم یا معاصر آن متن به شمار می‏آورد. با پیدایش این نظریه ناقدان عرب، ریشه‏ی آن را در ادبیّات خویش جسته و آن را شکل تکامل یافته‏ی آراء نقدی و بلاغی ادب کهن خویش دانستند. در میراث نقدی قدیم عرب اصطلاحات فراوانی می توان یافت که به اصطلاح بینامتنیت بسیار نزدیک بوده‏اند، از آن جمله در عرصه‏ی بلاغی می‏توان از تضمین، تلمیح، اشاره و اقتباس نام برد. کتاب مرزبان نامه هم چون آلبومی از تضمینات و اقتباسات می باشد که دارای ساحت بینامتنی است. مرزبان نامه بر اساس آنچه ذکر می شود، متنی خواناست که متون کهن نقش‏های مختلفی در آن می‏آفرینند. از جمله این نقش‏ها و کارکردها، کارکرد تکوینی است که مولف از جملات عربی در بسیاری از موارد جهت ساخت و تکوین جملات از آن استفاده نموده است. هم چنین اقناع خواننده مخصوصاً با آیات قرآنی و برهان‏ها و استدلال‏های شعری نیز یکی دیگر از ویژگی‏های بارز و کارکردهای موثر متون عربی است، و با توجه به مضمون و هدف کلی کتاب، که کتاب تعلیمی است، خوانندگان را به چالش می کشاند. کارکردهای دیگر بینامتنی متون عربی که نمودی بارز دارند، کارکرد بیانی و بلاغی می باشد و مجموع این موارد مرزبان نامه را متنی زیبا و ارزشمند از نظر هنری و بلاغی و کارآمد و سودمند از لحاظ اخلاقی و مضمونی نشان داده است. هم چنین استفاده های به جا و به مقتضی حال از متون عرب و تنوع و گستردگی آن نشان از علم و اطلاع فراوان مولف بر ادب عربی دارد که در تعامل با متون فارسی نقطه ی تلاقی دو فرهنگ عربی و فارسی گشته است.